Hadži-Prodanova pećina

Hadži-Prodanova pećina je dobila ime po Karađorđevom vojvodi koji je u pećinu sklanjao zbegove. Nalazi se u dolini Rašćanske reke,( pa je zbog toga zovu i „Rašćanska pećina“- raniji naziv „Šljepaja“), udaljena 7. kilometara od Ivanjice na putu za Guču na nadmorskoj visini oko 600 metara. Ispitana dužina pećine je oko 400 metara i sastoji se od dva sprata. Donji sprat pored glavnog ima i dva sporedna kanala. Ulazni deo pećine je širine oko 3 metra i završava se suženjem iza koga se nalaze prostrane dvorane koje su dugačke oko 50 metara i široke oko 15 metara. Desna strana ove dvorane pokrivena je bigrenim salivom i serijom plitkih bazenčića. U centralnom delu dvorane nalaze se debeli stalaktiti i stalagniti, a na stranama moćni salivi kao okamenjeni vodopadi. Dvorana se završava sa dva manja prodora-procepa. Gornji sprat počinje iz dvorane glavnog kanala i ispunjen je raznobojnim i raznovrsnim nakitom.

U Hadži-Prodanovoj pećini je, ekipa studenata na čelu sa profesorom Biološkog fakulteta Beogradskog univerziteta dr Božidarom Ćurčićem, pronašla 25 novih vrsta pećinskih životinja (insekata), koje u svetu, ili nisu poznate ili su retke.

Na inicijativu SO- Ivanjica i Turističke organizacije opštine Ivanjica pristupilo se uređenju pećine.

U periodu između 9 i 30 juna 2003 godine u organizaciji Zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Kraljeva, a čije troškove je snosila SO Ivanjica, su sprovedena zaštitna arheološka iskopavanja u pećini. Istraživanja su realizovana u saradnji Filozofskog fakulteta ( dr Dušan Mihailović, docent na Odelenju za arheologiju) i Narodnog muzeja u Beogradu, a u njima su učestvovali i stručnjaci Geografskog fakulteta u Beogradu, Istorijskog instituta u Beogradu kao i studenti arheologije iz Beograda.

Prilikom iskopavanja u površinskom sloju i recentnom ukopu na samom ulazu u pećinu nađeni su fragmenti keramike iz starijeg gvozdenog doba (Basarabi kompleks), zatim u geološkom sloju 2. kostatovani su okresani kameni artefakti koji pripadaju gravetijenskom ili epigravetijenskom tehnokompleksu i pripadaju vremenu 20. ili 10. milenijuma pre n.e.(mlađi horizont), u geološkom sloju 5, ispitanom na površini od svega 2 m, otkriveni su nalazi srednjeg paleolita i nije mlađi od 40. milenijuma pre n.e.(stariji horizont), kao i velika količina kostiju pleistocenskih životinja.

Svi nalazi su veoma značajni jer pripadaju periodima koji u našoj zemlji nisu dovoljno istraženi, tj. radi se o nalazima koji su tipični za periode i kulture kojima pripadaju (musterijen, gravetijen/epigravetijen).

Nalazi od kristala kvarca nisu karakteristični, kako za srednji tako i za rani gornji paleolit pa bi Hadži-Prodanova pećina mogla da predstavlja jedno od najstarijih nalazišta u svetu na kome se javljaju artefakti od ovog materijala.

U drugoj polovini jula i početkom avgusta 2004. godine su nastavljena istraživanja (iskopavanja) od strane iste ekipe čiji rad je finansiralo Ministarstvo kulture R. Srbije i pronađeno je oko šezdesetak predmeta starih od 40 do 45 hiljada godina p.n.e. U pitanju su ostaci materijalne kulture neandertalaca. Većina pronađenih alatki je napravljena od kvarca. Pronađeni su kristali kvarca što je retkost u Evropi, kao i alatku od gorskog kristala koja je svedočanstvo o duhovnom životu neandertalaca tj. o njihovom osećaju za lepo.

Pećina je bila privremeno stanište lovaca-neandertalaca i pećinskog medveda čija su lobanja i brojne kosti i zubi pronađeni u pećini.

Hadži-Prodanova pećina ulazi u malobrojna višeslojna paleolitska nalazišta na centralnom Balkanu i pruža veliki potencijal za buduća istraživanja. Hadži-Prodanova pećina predstavlja kombinaciju važnog turističkog, speleološkog i arheološkog objekta.

Iznova je sagrađena porušena crkva ispred pećine poznatija kao „Adžijina“ koja je prvi put sagrađena 1809. godine i posvećena Arhangelu Mihailu.