Košaninova jezera

Košaninova jezera su dva jezera, malo i veliko, u obliku elipse, na oko 900 metara nadmorske visine. Nalaze se na Jelaku, u uvali na severnoj strani Crepuljnika. Ime su dobila po znamenitom srpskom botaničaru Nedeljku Košaninu, rođenom u ovom kraju. Nalaze se u slivu Studenice. Do ovih jezera iz Ivanjice se stiže asfaltnim putem do Pridvorice (oko 25 km), gde se skreće na istok i nastavlja šumskim putem dugim šest kilometara, koji nije pogodan za prevoz putničkim kolima. U neposrednoj blizini ovih jezera se nalazi manastir Pridvorica, na putnom pravacu koji vodi do manastira Studenica.

Košaninova jezera su udaljena 31 km od Ivanjice.

Nedeljko Košanin (Čečina na Goliji, 13. oktobar 1874 – Grac, Austrija, 22. mart 1934), botaničar, akademik, profesor Prirodnomatematičkog fakulteta u Beogradu. Osnovnu školu učio je u Pridvorici, gimnaziju u Užicu i Beogradu, a prirodne nauke diplomirao na Visokoj školi u Beogradu. Doktorirao u Lajpcigu (1905). Detaljna proučavanja Daićkog jezera obavio 1906. godine, a hidro-biološku studiju „Daićsko jezero“ objavio u Glasniku Srpske Kraljevske Akademije Nauka 1908.

Legenda o manastiru Pridvorica kaže da je građen u isto vreme kad i manastir Studenica, pri dvoru Raške države, pa po tome i nosi ime Pridvorica.

Posebno je zanimljiv fenomen vezan za ovo jezero: kada su kišni dani nivo vode u jezeru opada, a kada je vreme sunčano – jezero nadolazi. Legenda kaže da su se vile okupljale i igrale kolo kod ovih jezera i da svaki busen na velikom jezeru predstavlja jednu vilu. Vilino kolo predstavlja krug u travi, posebne boje, različite od rastinja koje okružuje Košaninovo jezero. Kada se na pašnjaku ugleda vilino kolo, to je pouzdan znak da su se noć pre, na tom mestu, okupile gorske vile i igrale do prvih sunčevih zraka. Ukoliko bi mladić ili neka nesmotrena devojka ugazili u ovaj travnati znak, vile bi im uzimale razum, a iz ljušture od tela za kratko vreme istekli bi životi. U slučaju da krava ili ovca ugaze u vilino kolo mleko bi im presahlo ili bi se zamutilo.

Veliko jezero je obraslo vegetacijom i samo manji delovi jezera nalaze se pod vodom, sa obodnim delovima obraslim šumom. Košaninovo jezero (veliko) pruža se u pravcu istok-zapad. Dugačko je oko 180 m, a široko skoro 100 m. Prema zapadu blago pada, pa se stvara utisak da je sastavljeno od dva dela. Oko jezera su uglavnom šume bukve, jele i smrče, a na južnoj strani borovi. Veliko jezero u suštini predstavlja jednu specifičnu biljnu formaciju, jer se u ovoj tresavi uveliko naselio Carex paniculata – metlasta oštrica. Ova biljka je formirala velike i visoke busene, tako da izgledaju kao nekakva sedišta. U rano proleće svi ti buseni izgledaju kao besprekorna sedišta, jer su prošlogodišnji listovi osušeni i polegli. U vreme kada tresava ozeleni buseni se međusobno dodiruju i na pojedinim mestima jezero izgleda kao livada. U stvaranju tresave učestvuju i mahovine. Na velikom broju busena javljaju se breza ili smrča, koje se ovde ponašaju kao poluparaziti.

Zapadno od velikog jezera, iza jednog malog prevoja, nalazi se manje jezero. Malo Košaninovo jezero je vodena površina koja se relativno brzo prazni. S obzirom da je malo jezero nekoliko metara više od velikog jezera, voda povremeno otiče bočnim kanalom u dužini od tridesetak metara u veliko jezero. Malo jezero je dugačko 90 metara sa ukupnom površinom 29 ari, izduženog je oblika sa dubinom od oko 7 metara. Na osnovu činjenice da se žabe nalaze samo u gornjem delu jezera, istraživači (B. Matijević i M. Gajić) su utvrdili da je voda u donjoj tresavi Košaninovog jezera slana.